Séreignarsparnaður til greiðslu húsnæðislána

Guðlaugur Þór Þórðarson kom með afar góða tillögu í greininni Sparnaðarlausn fyrir heimilin sem hann birti á Pressunni í dag - http://www.pressan.is/pressupennar/LesaGudlaug/sparnadarlausn-fyrir-heimilin - þar sem hann leggur til að fólk geti notað séreignarsparnað sinn til greiðslu húsnæðislána. 

Guðlaugur segir:

"Það er rökrétt að leyfa fólki að nýta séreignasparnaðinn til að greiða niður húsnæðisskuldir sínar. Það er ólíklegt að ávöxtun á lífeyrissparnaðinum nái að vera jafn vaxtakostnaði húsnæðislána til lengri tíma. Íslendingar hafa líka lært það að biturri reynslu að sama hvert árferðið er skuldirnar þær fara ekki. Eignir geta bólgnað út eða horfið en skuldirnar eru alltaf til staðar.

Ég legg því til að fólki verði gert heimilt  að nýta séreignasparnaðinn sinn til að lækka húsnæðisskuldir.  Bæði með því að nýta þá inneign sem að það á og einnig með því að greiða inn á höfuðstól lánanna næstu fimm árin í gegnum séreignasparnaðar fyrirkomulagið, þ.e. nýta bæði eigin framlag og framlag launagreiðanda, ásamt skattspörun til þess að lækka höfuðstól lána og þannig vaxtakostnað á komandi árum.

Hverjir eru kostirnir?

1. Þetta léttir líf þeirra fjölskyldna sem að skulda og eiga inneign í séreign eða eru  að borga í séreign.

2. Fjárfestingaþörf lífeyrissjóðanna minnkar  þar sem að „eignir“ þeirra eru nýttar til að greiða niður skuldir viðkomandi sjóðfélaga. Fjárfestingaþörf lífeyrissjóðanna er mikið vandamál þegar að þeir geta ekki fjárfest í útlöndum og það býður heim hættunni á eignabólumyndun.

3. Þetta minnkar bankakerfið. Útlánasafnið minnkar sem og eignir þeirra.  Að sama skapi fækkar viðskiptavinum í fjárhagsvanda.

4. Hér er leið ráðdeildar og sparnaðar nýtt til að greiða úr skuldavandanum."

Í framhaldi af fleiri upptalningum segir Guðlaugur: "Ég hef verið þeirrar skoðunar í langan tíma að við eigum að hjálpa fólki til að eignast en ekki hvetja það til að skulda."

Þessu er ég hjartanlega sammála.  Hef ég reyndar verið þessu sammála í nokkur ár og undrast að þetta hafi ekki verið meira í umræðunni.  Í febrúar 2009 ritaði ég grein í Viðskiptablaðinu sem bar heitið Séreignarsparnaður úr fjötrum - http://www.slideshare.net/marmixa/sreignarsparnaur-fjtrum - þar sem þessi sama tillaga var borin fram með álíka rökum.  Þó var sú tillaga mín ekki ný af nálinni, bæði núverandi ríkisstjórn og stjórnarandstaða höfðu viðrað hugmyndina áður.  Rök gegn þessu höfðu komið fram sem voru lítt haldbær.

Nú les alþjóð ef til vill ekki Viðskiptablaðið en hún les Fréttablaðið en þar, nánar tiltekið 22.9.2009, birtist grein mín Séreignarsparnaður - húsnæðislán - http://www.visir.is/sereignarsparnadur---husnaedislan/article/2009627681736 - þar sem ég viðra hugmyndina á nýjan leik. Einhverra hluta vegna virðist enginn þingmaður hafa séð ástæðu til að fylgja þessu eftir, fyrr en nú.

Vonandi nær Guðlaugur Þór betri árangri í þessu máli í þetta sinn.  Flest fólk er að greiða töluvert hærri vexti en séreignarsparnaður getur raunhæft veitt og hefur bilið einungis aukist síðan að greinar mínar birtust.  Því er þessi tillaga orðin löngu tímabær.

MWM

Aðskilnaður viðskiptabanka og fjárfestingabanka

Alþingi ályktar að fela efnahags- og viðskiptaráðherra að skipa nefnd er endurskoði skipan bankastarfsemi í landinu með það að markmiði að lágmarka áhættuna af áföllum í rekstri banka fyrir þjóðarbúið, með aðskilnaði viðskiptabanka og fjárfestingarbanka. Nefndin skoði stefnumótun nágrannaríkja í þessu sambandi, ljúki störfum og skili tillögum sínum fyrir 1. október 2012.

Ofangreindur texti er upphaf tillögu til þingsályktunar um aðskilnað viðskiptabanka og fjárfestingarbanka sem lögð var fram í vor.  Hana er hægt að lesa í heild sinni hér - http://www.althingi.is/altext/140/s/1010.html.  Neðst í skjalinu er fylgiskjal III þar sem að vísað er í grein mína sem birtist í Morgunblaðinu í lok febrúar árið 2009, eða fyrir 3 og hálfu ári síðan, þar sem ég kem með rök fyrir aðskilnaði.  Þau rök eru enn í fullu gildi.

Eftir furðu mikla þögn um þetta brýna málefni létu viðbrögðin ekki á sig standa við þessa tillögu, almennt hjá aðilum sem hafa hagsmuna að gæta.  Pétur Einarsson, forstjóri Straums fjárfestingabanka, skrifaði í grein í lok júní þar sem að hann segir meðal annars: Standi hefðbundnir viðskiptabankar líka í fjárfestingabankastarfsemi þá eru þeir líklegir til að vera með stærri efnahagsreikning og dýrara verður að koma þeim til bjargar og bætir við að vegna þess er betra að hafa fjárfestingabankastarfsemi aðskilda frá almennri innlánastarfsemi með óbeinni ríkisábyrgð. Sem forstjóri fjárfestingabanka hefur Pétur hag af því að starfsemin sé aðskilin.

Guðmundur Örn Jónsson hjá FME skrifaði einnig greinina Aðskilnaður viðskiptabanka frá annarri fjármálastarfsemi (http://www.fme.is/media/utgefid-efni/Fjarmal-2-19.juni.pdf) í sumar.  Hann bendir á að í nútíma hagkerfi á sérhæfingu og viðskiptum séu greiðslur ekki í formi vöruskipta heldur peninga og því séu vissir hlutar fjármálakerfisins lífsnauðsynlegir fyrir nútíma hagkerfi.  Hann klikkir út með því að segja að "bönkum þannig reynst örðugt að færa rök fyrir yfirlýsingum sínum um að aðskilnaðurinn leiði til minni tekjumöguleika og minnkandi samkeppnishæfni."  FME ætti að vera hlutlaus stofnun en ekki er óeðlilegt að hún aðhyllist aðskilnaði þar sem að auðveldara er að halda viðunandi regluverki með aðskilnaði í rekstri banka.

Ég er augljóslega sammála rökum ofangreindra einstaklinga. 

Þessar greinar voru líklegast viðbrögð við skýrslu unna af Arion banka skömmu áður þar sem spurt er hvort að breyting sé til batnaðar (http://www.arionbanki.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=26119).  Það ætti ekki að koma á óvart að niðurstaða þeirrar skýrslu er að svarið sé nei.  Hún er að mörgu leyti ágætlega unnin en margar ályktanir eru dregnar sem eru í besta falli langsóttar.  Tímaritið Vísbending benti á þá allra ótrúlegustu og geri ég það líka.

"Eins og áður hefur komið fram hafa umtalsverðar breytingar átt sér stað síðustu misseri í fjármögnun banka en aðskilnaður leiðir til enn frekari breytinga í þeim efnum. Í kjölfar aðskilnaðar byggist fjármögnun viðskiptabanka í enn meiri mæli á innlánum. Af þeim sökum verður geta þeirra til að taka lán, önnur en þau sem byggjast á veðsetningu eigna, lítil. Notkun eignavarinna skulda viðskiptabanka eykst því auk þess sem dregur úr getu þeirra til að gefa út skuldir sem teljast til almennra krafna.

Þetta kann að hafa nokkrar afleiðingar. Ef viðskiptabanki fer í þrot er minna en áður af almennum kröfum til að mæta tapi auk þess sem veðsetning eigna er almennt meiri. Afleiðingin er sú að minni líkur eru á því að nægar eignir séu til að mæta öllum forgangskröfum. Þar með er ólíklegra að hægt sé að færa innstæður yfir í nýtt félag ásamt eignum í þeim tilgangi að tryggja óhindraða greiðslumiðlun. Að þessu leyti gæti aðskilnaður leitt til þess að dýrara yrði að glíma við þrot banka."

Með öðrum orðum, ef viðskiptabanki, sem er ekki líka fjárfestingarbanki, fer í þrot þá er erfiðra að láta kröfuhafa taka skellinn.  Þetta er rétt.  Ýmsar spurningar vakna þó við þetta.  Biðja kröfuhafar ekki einfaldlega um hærra vaxtastig þegar verið er að lána til íslenskra banka með þetta sjónarmið?  Auk þess þættu erlendir kröfuhafar, sem þurfa að taka á sig meira tap þegar að innstæður eru fluttar yfir í nýtt félag (lesist banka), þetta vera áhugaverð rök sem vert væri að grandskoða.

Félag viðskiptafræðinga og hagfræðinga hefur blásið til fundar um þetta málefni.  Nánari upplýsingar koma fram á vefsíðu félagsins, www.fvh.is.

 

MWM

Opið bréf til stjórnar LSR

Kæra stjórn Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins (LSR),

Lífeyrissjóður ykkar hefur verið um árabil einn helsti lánveitandi húsnæðislána á Íslandi.  Mikilvægt er því hvernig haldið er á slíkum málum hjá ykkur.  Sjóðurinn veitir lán með bæði föstum vöxtum (sem breytast því ekki í takti við markaðsvexti, hvort sem þeir hækka eða lækka) og breytilegum vöxtum.  Skuldarar ykkar með breytilega vexti taka á sig hærra vaxtastig ef það hækkar en bera aftur á móti lægri vaxtakostnað ef að vaxtastig lækkar, eða svo ætti það í það minnsta að vera.

Á heimasíðu LSR (www.lsr.is) voru breytileg vaxtakjör sjóðsfélaga í mörg ár lýst með þeim hætti að tekið væri meðaltal af ávöxtunarkröfu helstu verðtryggðu skuldabréfaflokka á markaði (síðan 2004 hafa það verið íbúðabréf, síðustu ár hafa það verið flokkar HFF24, HFF34 & HFF44) og bætt við 50-75 punkta álagi.  Þetta var auk þess skýrt á síðu 30. í ársskýrslu sjóðsins árið 2005 en þar stendur orðrétt: Við ákvörðun fastra vaxta er horft til markaðsaðstæðna hverju sinni en breytilegu vextirnir eru endurskoðaðir á 3ja mánaða fresti miðað við ávöxtunarkröfu íbúðabréfa.

Þetta viðmið hélst í nokkur ár og hækkaði vaxtakostnaður sjóðsfélaga ykkar með breytileg vaxtakjör um tíma talsvert.  Síðastliðinn 3 ár hefur raunvaxtastig á Íslandi hins vegar lækkað mikið.  LSR brást við þessu með því að bæta við á heimasíðu sinni að breytilegir vextir væru miðaðir við ávöxtunarkröfu á markaði en þó yrðu þeir aldrei lægri en 4%.  Af hverju þessu var bætt við veit ég ekki né skil hvernig hægt sé að breyta forsendum lána með þessum hætti eftir á.

Síðan þá hefur LSR einmitt verið að breyta forsendur lána með einhliða og vafasömum hætti.  Á heimasíðu sjóðsins er ekki lengur fjallað um hvernig breytilegir vextir eru ákvarðaðir.  Þeir í það minnsta fylgja ekki lengur þeim viðmiðum sem fram kom á heimasíðu ykkur og sjóðsfélagar sem tóku lán með breytilegum vöxtum ættu að treysta og jafnvel hafa lagalegan rétt á.  Eitt er ljóst; breytilegir vextir LSR hafa á marga mánuði verið miklu hærri en þau vaxtakjör sem sjóðsfélögum var kynnt sem viðmið við ákvörðun við lántöku hjá ykkur.

Þann 1. apríl lækkuðu breytilegir vextir LSR niður í 3,60% (sem er neðar en 4% mörkin sem um tíma voru auglýst sem lágmarksvextir). Miðað við ávöxtunarkröfu íbúðabréfa á þeim tíma hefðu lánakjörin átt að vera í kringum 2,50% til 2,75%.  Miðað við forsendur sem LSR veitti varðandi slík lán er verið að rukka vaxtakostnað sem má áætla að sé í kringum 0,85%% umfram upphaflegum forsendum.  Á ársgrundvelli þýðir þetta að fjölskylda sem skuldar LSR 20 milljónir með breytilegum vöxtum greiðir 170.000 krónur í vaxtakostnað sem samkvæmt ykkar eigin heimasíðu ætti ekki að vera til staðar.

Á sama tíma hefur Lífeyrissjóður Verzlunarmanna (LIVE) rukkað sína sjóðsfélaga með breytileg vaxtakjör á lánum sínum um vexti síðastliðið hálft ár sem ég lauslega áætla hafi verið 0,6% lægri (LIVE skrásetja sín viðmið á heimasíðu sinni, www.live.is).  Þetta þýðir það að sjóðsfélagar LIVE með sömu lánsfjárhæð og í dæminu að ofan, þ.e. 20 milljónir, greiða í dag á ársgrundvelli 120.000 krónur minna í vaxtakostnað en sjóðsfélagar LSR.  Það munar því mánaðarlega um 10.000 krónur í mismun á milli þessara lífeyrissjóða með sömu forsendum vaxtakjara fyrir venjulega fjölskyldu.

Einhverra hluta vegna hafa vaxtakjör LSR ekki verið uppfærð í töluverðan tíma.  Miðað við meðalvexti íbúðabréfa í dag, sem eru nú rétt rúmlega 2%, ættu næstu breytilegu vextir* LSR að vera að miðað við hámarksálag í kringum 2,75%, og allt niður í 2,50%. Ég vona að bætt verði úr þessu þannig að sjóðsfélagar ykkar njóti þess að markaðsvextir lækki með sama hætti og þeir þurftu að greiða hærri vexti þegar að vaxtastig hækkaði.

Virðingarfyllst,

Már Wolfgang Mixa

*Almennt er miðað við meðaltal vaxta tímabilsins áður en þar sem að LSR hefur ekki uppfært breytilega vexti lengi og hafa snuðað sjóðsfélaga sína í töluverðan tíma þá ætti einfaldlega að "taka mynd" af núverandi stöðu. Einnig er rétt að benda á að fleiri lífeyrissjóðir hafa verið óduglegir við að uppfæra breytileg vaxtakjör sjóðsfélaga sinna, það er að færa þau niður í samræmi við markaðsvexti.  Vegna stærðar sinnar er hins vegar hægt að færa rök fyrir því að LSR sé almennt leiðandi afl í vaxtaákvörðunum sjóða.

 

LIBOR & peningaþvætti

Tvær fréttir hafa verið mest áberandi í sumar varðandi bankastarfsemi. Önnur fjallaði um LIBOR svindl og vakti töluverða athygli og nú nýlega önnur frétt varðandi peningaþvætti. Ég er undrandi á því hversu mikla athygli LIBOR fréttin fékk á meðan að frétt um peningaþvætti virðist vera minna áberandi.

LIBOR

LIBOR fréttin gekk í stuttu máli út á það að bankar svindluðu á því hvaða kjör þeir voru að fá í millibankaviðskiptum í hamaganginum þegar að fjármálakerfi heimsins hrundi, næstum því endanlega fyrir marga stóra banka, haustið 2008. Skilja má af fréttaflutningi að margir starfsmenn bankastofnanna hafi vísvitandi veitt rangar upplýsingar um kjör bankanna til að hagnast á ástandinu sem ríkti á þeim tíma. Þessi nálgun er þó ekki í samræmi við einhvern raunveruleika.

LIBOR vextir eru ekki ákvarðaðir miðað við viðskiptakjör banka heldur frekar hvað bankar telja að kjör sín verði. Meðaltal nokkurra banka í London er fengið af slíkum kjörum miðað við mismunandi myntir og tímalengdir. Þetta kerfi gengur snuðrulaust hér um bil alltaf. Kerfið hrynur hins vegar örugglega án undantekninga þegar að mikil hræðsla gengur yfir á fjármálamörkuðum. Bankamenn sem veita upplýsingar um vænt kjör sem eru hærri en aðrir bankar veita gefa höggstað á sér.

Í ástandi eins og ríkti haustið 2008 hefði nær örugglega frést fljótlega innan bankageirans ef einhver banki gerði ráð fyrir hærri vaxtakjör heldur en flestir aðrir bankar gerðu ráð fyrir. Ástandið var þannig að flestir bankar hreinlega lánuðu ekki peninga sín á milli og því vart annað en ágiskanir hvort er eð hvaða kjör hefðu ríkt (íslensk millibankaviðskipti höfðu verið óvirk svo mánuðum skipti fyrir hrun). Slíkar upplýsingar hefðu getað fljótlega undið uppá sig og leitt til fjárskorts á afar stuttum tíma. Það hafði raunar gerst aðeins nokkrum mánuðum áður þegar að Merrill Lynch varð gjaldþrota á aðeins nokkrum dögum vegna orðróms um slaka lausafjárstöðu (því hefur verið haldið fram að einhverjir fjárfestar með skortstöðu í hlutabréfum fyrirtækisins hafi komið orðróminum af stað). Því var eðlileg tilhneiging hjá bankamönnum að veita lægri tölu en raunin var (ef menn vissu yfir höfuð hver raunin væri); kerfið eins og það er sett upp hreinlega býður uppá slíkt.

Nú er ég ekki að mæla með því að verið sé að veita rangar upplýsingar. Ef kostirnir eru hins vegar að veita nákvæmar upplýsingar (eða ágiskanir um slíkt) sem leiða hugsanlega til falls banka sem væri þó í ágætri stöðu samanborið við aðra banka (meðal annars vegna þess að aðrir veita ekki nákvæmar upplýsingar og bjarga þannig þeim bönkum) eða koma með tölur sem fela í sér óeðlilega bjartsýni miðað við ástandið (aftur, eða ágiskun um bjartsýna tölu) en leiða þó ekki til falls banka, þá hlýtur að vera hægt að setja spurningarmerki við hvað flestir í slíkri stöðu gerðu.

Því skil ég ekki af hverju fréttaflutningurinn af þessu máli varð jafn heiftugur og raun bar vitni. Hugsanlega er hægt að túlka þetta að ég telji að allt sé leyfilegt ef reglurnar eru ekki nægilega góðar; ég tel það augljóslega vera langsótt.  Ef það reynist rétt að einhverjir starfsmenn hafi persónulega hagnast á slíku þá er það auðvitað glæpsamlegt. Enn sem komið er hef ég ekki rekið augun í slíkan fréttaflutning. Rétt er að taka fram að hugsanlega hafi þessi bjögun átt sér stað nokkur ár aftur í tímann en ekki verið afmörkuð við haustið 2008.  Reynist slíkt vera rétt er málið augljóslegra alvarlegra og margir hafa tekið þátt í markaðsmisnoktun sem hefur haft gríðarleg áhrif á vaxtakjör margra.

Burtséð frá hversu víðtæk þessi bjögun vaxta stóð lengi yfir og í hvaða mæli þá þarf í framtíðinni að miða við viðskipti á milli aðila við að ákveða kjör sem hafa jafn gríðarleg áhrif og LIBOR vextir. Að hringja í aðila og spyrja hvað þeir telji að kjörin séu er forneskjuleg aðferð og mun alltaf veita bjagaða mynd þegar að fjármálaheimurinn lendir í lausafjárkrísu.

Peningaþvætti

Hin fréttin fjallar um peningaþvætti; fyrst var Standard Chartered Bank var sakað um að hafi staðið að peningaþvætti í starfsemi sinni og síðan hafa aðrir bankar bæst í hópinn. Standard í fyrstu harðneitaði slíkum ásökunum bandarískra stjórnvalda og lýsti meira að segja borgarstjóri Lundúna því yfir að Bandaríkin væru að ráðast á fjármálamarkaði borgarinnar með slíkum ásökunum. Ekki liðu þó margir dagar þangað til að Standard greiddi sekt fyrir athæfið án þess að viðurkenna sök.

Sektin er ekki afgangsstærð, heldur $430. Það eru í rúmlega 50 milljarða króna, sem samsvarar byggingarkostnaði Hörpunnar og margra ára tapi við rekstur hennar. Getur verið að stór hluti af bankastarfsemi jafnvel stærstu banka Evrópu hafi tengst peningaþvætti? Þetta hlýtur hreinlega að vera frétt ársins í bankageiranum, en virðist einhvern veginn vanta persónugervingu til að ná athygli almennings.

MWM

Ég var í viðtali í Speglinum á þriðjudaginn vegna íslensku krónuna í umhverfi gjaldeyrishafta. Hægt er að nálgast upptöku af viðtalinu hér - http://www.ruv.is/sarpurinn/spegillinn/20082012/gengi-kronunnar-og-hvad-styrir-thvi

72 reglan - nálgun varðandi ávöxtun

Einföld leið til að finna út hversu mörg ár það tekur upphæð að tvöfaldast í virði miðað við ákveðna árlega ávöxtun er að deila 72* með gefna ávöxtunartölu.  Ef maður á til dæmis 100 krónur inn á bankabók sem veitir 6% árlega ávöxtun þá tekur það 12 ár (72/6% = 12 ár) fyrir 100 kallinn að breytast í 200 krónur.

Þessu fylgja þó ýmsir annmarkar.  Þessi aðferð gerir ráð fyrir hér um bil engum sveiflum í ávöxtun og niðurstaðan getur breyst mikið ef töluverðar sveiflur eru í ávöxtuninni.  Auk þess nýtist þessi nálgun aðeins við lágar ávöxtunartölur.  Augljóslega hefur 100 kallinn ekki tvöfaldast í virði ef ávöxtun hans er næsta ár 72% (72/72% = 1 ár) eða ef 36% ávöxtun á sér stað 2 ár í röð.  Það getur líka reynst vera erfitt fyrir marga að taka tillit til verðbólgu í þessu tilfelli.  Ef árleg verðbólga er 4% og ávöxtun 6% þá er árleg raunávöxtun einungis 2%.  Hér munar miklu því 100 kallinn tvöfaldast í þessu dæmi á aðeins 12 árum (72/6% = 12 ár) en tvöföldun á raungildi hans tekur 36 ár (72/2% = 36 ár).  Auk þess getur fjármagnstekjuskattur breytt forsendum mikið í slíkri nálgun en ekki verður fjallað nánar um slíkt hér.

Góð nálgun

Þessari nálgun hefur þó verið hægt að nota með góðum árangri á Íslandi.  Mest allan tíunda áratug síðustu aldar gátu þeir sem keyptu verðtryggð skuldabréf (húsbréf og spariskírteini til dæmis) reiknað með nokkurri vissu hversu lengi fjárfesting þeirra myndi tvöfaldast að raunvirði.  Ekki þurfti að taka tillit til verðbólgu því bréfin voru verðtryggð og með því að kaupa bréfin með ákveðinni árlegri ávöxtunarkröfu gat fjárfestir verið viss í sinni sök um árlega ávöxtun sína svo lengi sem útgefandi skuldabréfanna (íslenska ríkið) stæði við loforð um endurgreiðslur. 

Um miðbik áratugarins var um það bil 8% ávöxtunarkrafa á húsbréfum (tryggðum af ríkinu) sem þýddi að það tók einungis um 9 ár (72/8% = 9 ár) fyrir eiganda skuldabréfanna að tvöfalda eign sína að raunvirði, hér um bil áhættulaust.  Um aldamót hafði ávöxtunarkrafan lækkað töluvert og var þá í kringum 6%, sem þýddi að fjárfestir slíkra bréfa tvöfaldaði eign sína að raunvirði á 12 árum.  Þetta er ávöxtun sem gengur ekki til lengdar í flestum þjóðfélögum enda er Íbúðalánasjóður í dag sleikjandi sárin vegna þess hversu margir standa ekki skilum, meðal annars vegna allt of hárra raunvaxta sem hluti þjóðfélagsins ræður ekki við.

Í dag fá fjárfestar „aðeins“ um 2,5% árlega raunávöxtun af verðtryggðum bréfum (HFF flokkar) sem þýðir að það tekur tæplega 29 ár að tvöfaldast í raunvirði samkvæmt 72 reglunni.  Þetta er þó enn afar góð ávöxtun og betra en flestir eigendur hlutabréfa geta vænst í framtíðinni.  Miðað við hóflegan hagvöxt er þetta jafnvel bjartsýn ávöxtun.

Jafnvel enn betri nálgun

Önnur góð leið við að nota 72 regluna er að meta hversu raunhæfar ákveðnar forsendur um ávöxtun eru.  Þetta tengist reyndar aðeins því hversu raunhæfar ávöxtunarkröfur húsbréfa voru á seinni hluta síðustu aldar, sem sagan sýnir að voru klárlega óraunhæfar.  Í dag eru forsendur um ávöxtun lífeyris Íslendinga að þær séu ekki undir 3,5% árlega.  Miðað við 72 regluna tekur það aðeins um 20 ár fyrir eigur landsmanna að tvöfaldast að raunvirði.  Að því gefnu að hlutfall af fjárfestingum lífeyrissjóða og annarra fjárfestinga haldist óbreytt næstu árin, þá verða fjárfestingar á Íslandi tvöfalt meiri eftir einungis 20 ár heldur en þær eru í dag.

Til að þetta verði að raunveruleika þarf annaðhvor sviðsmyndin eða einhverskonar sambland af þeim að eiga sér stað í framtíðinni: 

1.       Fjárfestingar og arðsemi þeirra aukast miklu hraðar en hagvöxtur síðustu ára og líka áratuga.

2.       Hagvöxtur þarf einfaldlega a komast á sama skrið og hann var á blómaskeiði hagvaxtar í skjóli Marshall aðstoðar og mikils uppgangs í hagkerfum vesturlanda  áratugina eftir seinni heimsstyrjöldina.

Bæði ofangreind atriði eru hæpin.  Því eru grunnforsendur um lífeyri landsmanna byggðar á stoðum sem einföld 72 regla sýnir eru byggðar á sandi.

MWM

*Þetta er ekki alveg rétt, talan er rúmlega 69 en með því að nota töluna 72 sem nálgun er hægt að nota margar ávöxtunartölur, til dæmis 12%, 98%, 6%, 4%, 3% og 2%.

Vænt ávöxtun lífeyris

Umræðan um ávöxtunarkröfu sem gerð er til lífeyrissjóða hefur aukist undanfarna 12-18 mánuði og kemur til með að aukast enn frekar næsta vetur. Þetta gæti virst vera leiðinleg og ómerkileg umræða en hún tengist engu að síður tímasprengju i íslensku samfélagi þar sem að væntingar um lífeyri okkar eru i flestum tilfellum annaðhvort óraunhæfar eða verða aðeins að veruleika með því að skattleggja almenning gífurlega til að standa við skuldbindingar. Eftir því sem ég best veit hafa þrír menn, ég, Ólafur Margeirsson og Ólafur Ísleifsson aðallega verið að fjalla um þessa tímaspengju, með mismunandi áherslum, en komumst við allir að svipaðri niðurstöðu. Nýlega benti þó Þórey S. Þórðardóttir, framkvæmdastjóri Landssambands lífeyrissjóða, á að væntingar miðað við 3,5% ávöxtunarkröfu væru hugsanlega óraunhæfar.

I siðasta pistli, FME og 3,5% heilkennið, fjallaði ég um hversu rík trúin væri að hægt væri að ná 3,5% ávöxtun, sem er óbeint sú ávöxtunarkrafa sem skuldbindingar lífeyrissjóða gagnvart sjóðsfélögum er. FME hafði unnið góða greinargerð varðandi stöðu lífeyrissjóða og meðal annars bent á að líklega þyrfti að hækka lífeyrisaldurinn, hækka iðgjöld eða skerða réttindi því að lifeyrissjóðir höfðu ekki náð 3,5% raunávöxtun síðustu 10 ár. Aftur á móti sagði FME að gjaldeyrishöft kæmu í veg fyrir að hægt væri ná 3,5% raunávöxtun. Þessu er ég ósammála og tel að þetta tengist útbreiddri skoðun að sú ávöxtun sé raunhæf.

Greinin vakti athygli og var meðal annars hluti af fréttatíma RÚV 19.7.2012. Við undirbúning þess viðtals renndi ég yfir grein mína og sá að ósanngirni gætti í umfjöllun minni í garð FME, fannst það veikja hana og brá út af vana mínum og breytti ég aðeins pistlinum. Í athugasemdakerfinu segir einn einstaklingur að það sé fráleitt að miða við 10 ára ávöxtun. Annar bætir við að lífeyrissjóðir hafi staðið sig vel í þessu erfiða fjárfestingaumhverfi. Varðandi fyrstu athugasemdina þá er þetta hárrétt og er tilefni þessa pistils. Hvað síðari athugasemdina varðar þá kom hvorki gagnrýni né hrós varðandi ávöxtun lífeyrissjóða; þessi pistill og umræða almennt er um hvað sé eðlileg raunávöxtun lífeyrissjóða, ekki mat mitt hversu vel eða illa þeir hafi staðið sig.

Ávöxtun í fortíðinni

Ein af goðsögnum fjárfestinga er hversu góð ávöxtun hlutabréfa er. Ekki er rými hér til að rekja það náið en raunávöxtun hlutabréfa (og skuldabréfa) tengist aukningu landsframleiðslu. Ef landsframleiðsla er ár eftir ár núll, þá er ljóst að vextir umfram verðbólgu eru ekkert annað en tilfærsla auðs frá skuldurum til fjármagnseigenda. Þetta getur gengið í einhvern tíma en það tekur ekki langan tíma áður en dæmið gengur ekki upp. Á endanum þarf aukningu i landsframleiðslu að eiga sér stað til að mynda raunávöxtun. Ef raunvaxtastig er hærra en aukning landsframleiðslu á hið sama við. Kennslubækur eru uppfullar af röngum tölum varðandi raunverulega ávöxtun hlutabréfa. Raunávöxtun hlutabréfa í Bandaríkjunum síðustu áratugi er rúmlega 2%. Það er aðeins betri ávöxtun en ávöxtun ríkistryggðra bréfa. Enn er því haldið fram á opinberum vettvangi að raunávöxtun hlutabréfa sé í kringum 5%. Oft er þvi þa haldið (réttilega) fram að ávöxtun skuldabréfa sé í kringum 3%. Niðurstaðan samkvæmt þessu er að með því að hafa um það bil 3/4 safns í skuldabréfum og 1/4 í hlutabréf sé því lítið mál að ná 3,5% avöxtun.

Þetta er alrangt. Bæði er verið að vísa í rangar tölur í fortíðinni og einnig er verið að gefa sér það að hún endurspegli framtíðina. Hér er (aftur) verið að vísa í goðsögn um að framtíðarávöxtun sé hulin þvílíkri óvissu að meðaltal fortíðarinnar sé eina leiðin til að meta framtíðarávöxtun. Þetta er (aftur) alrangt. Það er byrjunarpunktur tímabils við ávöxtun sem skiptir öllu mali varðandi ávöxtun framtíðarinnar, ekki meðaltal einhvers tímabils. Þetta kemur skýrlega fram þegar verið er að bera saman ávöxtun í fortíðinni. Byrjunarpunkturinn er lífeyrissjóðum óhagstæður í dag.

Ávöxtunarkrafa

Ef keypt er í dag skuldabréf með 5% ávöxtunarkröfu (verið er að vísa í raunávöxtun í þessari umræðu) með 10 ára líftíma þá er vænt ávöxtun bréfsins 5% út líftima þess, svo lengi sem útgefandi þess, eða öllu heldur skuldari, stendur við sin fyrirheit að greiða að fullu skuldabréfið (sem er i raun lán, sá sem kaupir skuldabréfið er óbeint lánveitandi) til baka. Ef skuldabréfið ber 2,5% avöxtunarkröfu þá er það líka vænt ávöxtun þess sem hefur keypt bréfið. Þetta virðist vera augljóst en vefst þó fyrir mörgum, líklegast vegna þess að virði skuldabréfa sveiflast í takti við breytingum á ávöxtunarkröfu á markaði. Eftir stendur þó alltaf að vænt ávöxtun er sú ávöxtunarkrafa sem bréf ber við kaup í upphafi. Hækki vextir a tímabilinu minnkar virði bréfsins; lækki þeir fer virði skuldabréfsins í hina áttina.

Það er því ríkjandi ávöxtunarkrafa á markaði sem gildir á byrjunarpunkti þegar verið er að áætla framtíðarávöxtun, ekki eitthvert meðaltal síðustu áratugi. Þar sem að afar mikil fylgni hefur verið síðustu 40 ár á milli ávöxtunarkröfu skuldabréfa og hlutabréfa síðustu 40 ár (sem er merkilegt nokk það tímabli þegar að almenningur og lífeyrissjóðir fóru í ríkara mæli að fjárfesta í hlutabréfum) þá gilda sömu lögmál varðandi hlutabréf. Ef ávöxtunarkrafan á markaði (til dæmis ríkisskuldabréf með 10 ára veginn líftima) er í upphafi tímabils A 5% en í upphafi tímabils B aðeins 2,5%, þa liggur fyrir að vænt ávöxtun í upphafi tímabils B er helmingi slakari en vænt ávöxtun í upphafi tímabils A.

Samanburður á tímabilum

Tímabil A svipar til aðstæðna á markaði í upphafi þessa aldar. Þá var ávöxtunarkrafa verðtryggðra bréfa með ríkisábyrgð (húsbréf og spariskírteini) almennt á bilinu 5-6%. Krafan var jafnvel enn hærri þegar að viðmiðið um 3,5% ávöxtunarkröfu gagnvart lífeyrissjóðum var samþykkt, og því var hún ekki alveg úr takti við raunveruleikann. Reyndar hefði það átt að vera hægðarleikur að ná slíkri ávöxtun á þeim tímapunkti. Af hverju hún náðist ekki er efni í marga pistla og greinar og fjalla ég ekki um það hér. Nú er öldin aftur á móti önnur. Meðaltals ávöxtunarkrafa íslenskra verðtryggðra ríkisskuldabréfa á markaði (HFF flokkar ÍLS) er rétt rúmlega 2,3%. Án þess að taka þeim mun meiri áhættu er þetta sú ávöxtun sem fæst næstu árin. Frá þessu dregst aftur á móti rekstrarkostnaður lífeyrissjóða og kostnaður við kaup, sölu og umsýslu verðbréfa er ávöxtunin í besta falli miðað við þetta 2%.

Miðað við að ákveðin hluti fjárfestinga lífeyrissjóða í hlutabréfum skili betri ávöxtun en sú sem fæst frá ríkistryggðum bréfum í samræmi við áhættuálag hlutabréfa undanfarna áratugi erlendis er hægt að gera ráð fyrir ávöxtun sem er á bilinu 2% til 2,5% næstu ár, líklegast í neðri kantinum. Þetta er í takti við flestar spár um raunaukningu landsframleiðslu næstu ára.

Hvað ef vaxtastig hækkar?

Pétur Blöndal sagði í Speglinum í fyrra að þetta þýddi ekkert að ávöxtunin yrði svona slæm og vonaðist hann til þess að vaxtastig myndi hækka á nýjan leik! Ég get svosem verið sammála honum ef aukning landsframleiðslu ykist í svipuðum takti. Nú hef ég ekki upplýsingar um að hvaða marki lífeyrissjóðir bókfæri skuldabréf sín á markaðsverði en líklegast er stór hluti þeirra uppfærður að markaðsvirði samkvæmt skráðu gengi. Markaðisvirðið tengist þá gengi bréfa og því einnig ávöxtunarkröfuna sem gerð er til þeirra. Það þýðir að lífeyrissjóðir eru með stóran hluta fjárfestinga sinna nú þegar skráð á kröfu sem er í kringum 2,5%.

Hækki ávöxtunarkrafa á markaði minnkar virði skuldabréfa sem fyrir eru í safninu þó að nýjar fjárfestingar leiði til betri ávöxtunar. Að sama skapi hækkar núverandi virði skuldabréfa ef vaxtastig lækkar. Á móti kemur að nýjar fjárfestingar bera enn lægri ávöxtunarkröfu sem gerir lífeyrissjóðum það enn erfiðra að ná "lögbundinni" ávöxtunarkröfu. Segja má því að markaðsaðstæður jafni þetta út, byrjunarpunkturinn í dag skiptir öllu máli og hann veitir í besta falli um 2,5% ávöxtun.

Erlendar fjárfestingar & áhættudreifing

Sú umræða að gjaldeyrishöft takmarki getu lífeyrissjóða til að ná 3,5% raunávöxtun er eins og bent var á í síðasta pistli í röngum farvegi. Gjaldeyrishöft vinna fyrst og fremst á móti getu lífeyrissjóða að dreifa áhættu í fjárfestingum sínum. Eins og staðan er í dag er stöðugt verið að auka innlendar fjárfestingar sem hlutfall af fjárfestingum lífeyrissjóða. Ef efnahagsleg kollsteypa endurtekur sig hérlendis mun ekki aðeins almenningur þurfa að glíma við þau áhrif heldur gætu áhrif á lífeyri landsmanna orðið neikvæð enn á ný á versta tíma.

Miðað við þróun á landsframleiðslu erlendra ríkja er ekkert í kortunum um að hún sé nálægt því að nálgast þeim mörkum að raunávöxtun sé í þann mund að hækka í átt að slóðum sem svipar til 3,5% raunávöxtunar. Slíkt var mögulegt í USA á seinni hluta tíunda áratugarins (þegar að ríkið hóf þar útgáfu á verðtryggðum bréfum) en hagvöxtur síðasta áratugs (m.a.s. áður en kreppan skall á 2008) hafði ekki verið minni síðan á fjórða áratugnum, mitt í Kreppunni miklu.

Hlutverk lífeyrissjóða í umhverfi þar sem að vænt raunávöxtun er í besta falli afar lág hlýtur einfaldlega að vera að draga sem mest úr áhættu sem þýðir dreifingu safns fjárfestinga á skuldabréfum og hlutabréfum frá ýmsum sjónarmiðum. Að eltast við "lögbundna" ávöxtun sem er í engu sambandi við raunveruleika markaðsaðstæðna er eitthvað sem ekki er hægt að ætlast til af sjóðsstjórum lífeyrissjóða. 3,5 raunávöxtun næstu áratugi eru því draumórar og tifandi tímasprengja i lífeyrisvæntingum landsmanna.

MWM

Hér er hlekkur að sjónvarpsviðtali við mig í síðustu viku:

http://www.ruv.is/sarpurinn/kvoldfrettir/19072012/avoxtunarkrafa-lifeyrissjodanna-of-ha

Frétt tengd viðtalinu er hér:

http://www.ruv.is/frett/endurskoda-tharf-avoxtunarkrofu-lifeyrissjoda 

Í þessari grein fjalla ég nánar um samspil hagvaxtar og raunávöxtunar:

http://www.visir.is/hagvoxtur--og--avoxtun/article/2011710059991

Svona lítur síðasti pistill minn út eftir breytingar mínar: http://marmixa.blog.is/admin/blog/?entry_id=1249010

Hér er frekari umræða um ofangreint málefni:

http://www.visir.is/vaentur-lifeyrir-og-lanakjor/article/2011712199893

Gjaldeyrishöft og vandræði í Evrulandi

Í svari Steingríms J. Sigfússonar í dag við fyrirspurn Illuga Gunnarssonar um undirbúning stjórnvalda vegna mögulegrar útgöngu Grikklands úr evrusamstarfinu segir hann að kreppan gæti haft neikvæð áhrif á innlendan hagvöxt og frestað eitthvað afnámi gjaldeyrishafta.

Nú er það svo að gengi gjaldmiðla endurspegla efnahagslega stöðu ríkja viðkomandi myntar og skiptir þar hagvöxtur, vaxtastig og verðbólga miklu máli.  Þó svo að kreppa í Evrópu hefði neikvæð áhrif á innlendan hagvöxt þá hlýtur hlutfallsleg staða Íslands að verða sterkari við það að hún veikist hjá öðrum þjóðum. 

Því er erfið staða helstu viðskiptalanda Íslands slæm tíðindi og áhyggjuefni í sjálfu sér en myndar þó hugsanlega tækifæri til að afnema höftin.  Nú er atvinnuleysi að hjaðna og Gylfi Zoega hefur lýst því yfir að kreppunni á Íslandi sé lokið.  Samkvæmt nýlegu riti AGS er íslenska krónan í dag vanmetin um 5-20%.  Það vanmat myndi minnka ef Evrulönd kæmust yfir núverandi erfiðleika og auka óvissu við afnám gjaldeyrishafta ef hagvöxtur í Evrópu og BNA tæki kipp upp á við. 

Því spyr ég; ef ekki er hægt að afnema höft þegar að efnahagsástand Íslands er betra en hjá helstu viðskiptalöndum okkar, er fræðilegur möguleiki á slíku þegar að þeir hlutfallslegu yfirburðir hafa hjaðnað á nýjan leik?

MWM

SpKef - viðvörunarljós

Sparisjóður Keflavíkur (SpKef) birti útboðslýsingu haustið 2007, yfirfarin og staðfest af Fjármálaeftirlitinu. Fram kemur á fyrstu síðu samantektarinnar eftirfarandi: Fjárfestum er ráðlagt að kynna sér af kostgæfni efni lýsingarinnar sem og fylgiskjöl með henni.  

Á síðu 7 samantektar kemur fram á rekstrarreikningi að gengishagnaður var árin 2003-2006 drifkraftur hagnaðar. Reyndar er nokkuð ljóst að viðvarandi tap var á reglulegri starfsemi sjóðsins því að framlag í afskriftarreikning lána var hátt, sérstaklega í ljósi þess hversu mikill uppgangur var í íslensku efnahagslífi á þeim tíma (hægt er að deila um raunveruleika þess í dag en það er önnur saga). Þetta var öflugur drifkraftur; eigið fé sjóðsins hafði vaxið úr 1,8 milljarða í lok árs 2002 í rúma 14 milljarða sumarið 2007. Exista var í stuttu máli drifkrafturinn.

Exista

Í kaflanum Áhættuþættir kemur fram undir liðnum Hlutabréf að heildaraeign SpKef 30.6.2007 í skráðum hlutabréfum var rúmlega 5 milljarðar. Af þeim voru 3,5 milljarðar í Exista. Auk þess átti SpKef um fjórðungshlut í Kistu fjárfestingarfélagi sem átti tæplegan 9% hlut í Exista. Beinn og óbeinn hlutur SpKef í Exista var því rúmlega 12 milljarðar. Orðrétt stendur í skýrslunni: Því er ljóst að veruleg áhætta er bundin í þessu eina félagi.  Það voru orð að sönnu.

Eigið fé sjóðsins í lok árs 2006 var rétt rúmlega 9 milljarðar. Því var eignarhluturinn í þessu eina félagi orðinn um 30% hærri en allt eigið fé sjóðsins aðeins 6 mánuðum síðar, á toppi "2007". Eigið fé SpKef 30.6.2007 var orðið rúmir 14 milljarðar og því var tæplega 90% af eiginfjárstuðli sjóðsins bundið í einu eignarhaldsfélagi og afgangurinn (hér um bil) í önnur hlutabréf. Neðar kemur fram að næst stærsta óskráða eignin, Icebank, væri með skráð bókfært verðmæti upp á 2 milljarða en um helmingur eigin fjár þess banka voru hlutabréf í Exista.

Það er alvitað á hversu veikum grunni Exista var.  Líklegast átta sig þó fáir á hversu áhættumikið félagið var jafnvel á þessum tímapunkti þegar að útboðslýsingin var gerð haustið 2007.  Samkvæmt greiningu á Exista sem greiningardeild Kaupþings vann sama mánuð og útboðslýsing SpKef var gefin út, 9/2007, kemur fram að 73% heildareigna Exista voru í 2 félögum, Kaupþingi og finnska tryggingarfélaginu Sampo.  Önnur 11% eigna voru í Bakkavör, sem þýðir að 85% eigna félagsins voru bundin í 3 félögum.  Bókfært eiginfjárhlutfallið var lágt; aðeins 43% í upphafi árs 2007 en komið niður fyrir 30% í lok ársins.  Sigurður Már Jónsson bendir á í grein í Viðskiptablaðinu árið 2009 að slíkt eiginfjárhlutfall gæti verið eðlilegt hjá fyrirtækjum sem framleiða alvöru vörur, sérstaklega neytendavörur sem veita tiltölulega reglulegar tekjur.  Fjárfestingarfélag byggt á slíkri gírun er hins vegar afar næmt fyrir verðhjöðnun á hlutabréfamörkuðum og í raun einungis tímaspursmál hvenær slíkt félag yrði einhverntímann gjaldþrota.  Raunveruleikinn varðandi eiginfjárstöðu Exista var enn verri og fjalla ég síðar um það.

Gengi bréfa í Exista var auk þess ofmetið.  Miðað við sambærileg sænsk eignarhaldsfélög (þó með almennilegan eiginfjárgrunn) má segja að gengi Exista hafi verið tvöfalt raunvirðis þess.  Fram kemur á síðu 6 í ofangreindri skýrslu að markaðsvirði félagsins hafi verið 1,6 af innra virði þess, sambærileg sænsk eignarhaldsfélög eru almennt metin með stuðul í kringum 0,8.  Ég held að eignarhaldsfélög á vestrænum hlutabréfamörkuðum hafi ekki verið jafn gróflega ofmetin síðan á 3. áratugnum í Bandaríkjunum í undanfara Kreppunnar miklu.

Afskriftir

Fram kemur á síðu 7 í útboðslýsingu Hlutfall afskrifta af útlánum, sem dregið er sjónrænt saman á mynd 9.  Afskriftarreikningur sem hlutfall lána er aldrei lægra en 1,85% á tímabilinu 2002-2006. Staðan virðist vera að lagast árið 2006 því að talan lækkar úr 2,06% niður í 1,87%. Þetta segir þó ekki alla söguna. Bera þarf saman framlag í afskriftarreikning útlána við tímabil í fortíðinni til að raunhæft viðmið sé til staðar. Þetta átti sérstaklega við SpKef þar sem að útlánavöxtur sparisjóðsins var að meðaltali tæplega 23% árlega á tímabilinu; því er verið að bera saman epli og appelsínur þegar litið er til afskriftarreikning sem hlutfall af útlánum þegar að stærð útlána stækkar jafnt ört og raun bar vitni.

Ef maður gefur sér að það taki 4 ár að meðaltali frá upphaflegri lánveitingu fram að nauðsyn afskrifta þá á að bera saman útlán árið 2002 við afskriftarþörf, það er framlag í afskriftarreikning útlána, árið 2006.  Framlag í afskriftarreikning útlána jókst jafnvel enn hraðar en vöxtur útlána á tímabilinu, var 139 milljónir árið 2002 en var komið í 384 milljónir árið 2006.  Miðað við framlag ársins 2006 borið saman við efnahagsreikning útlána 2002, sem var rúmlega 15 milljarðar, þá var verið að afskrifa 2,5% af útlánum sjóðsins á einu af mestu góðæristímabilum (í það minnsta á yfirborðinu) Íslandssögunnar.  Það er ómögulegt að reka venjulegan banka með hagnaði með slíkt afskriftarhlutfall. Augljóst var að sú prósenta myndi stækka verulega þegar að samdráttur í efnahagslífinu ætti sér stað.  

Undirstaða lána

Eins og fram kom að ofan var vöxtur útlána gríðarlegur á tímabilinu, enda stækkaði útlánareikningur SpKef úr rúmum 15 milljarða í 34 milljarða árin 2002-2006. Undirstaða þessara lánveitinga var ekki aukning á eiginfjárgrunni sjóðsins vegna venjulegs rekstrar, enda sjóðurinn rekinn dags daglega með tapi, heldur vegna gengishagnaðar á Exista bréfum sem voru gróflega ofmetin og verulega áhættusöm. Það þurfti því ekki annað til en eðlilega lækkun á gengi bréfa Exista og niðursveiflu á hlutabréfamörkuðum, sem á sér reglulega stað, til að SpKef yrði ekki lengur gjaldgeng bankastofnun vegna þess að hlutfall eiginfjárgrunns til móts við útlán yrði of lágt lögum samkvæmt. Þannig var staðan orðin jafnvel áður en lokakafli Hrunsins átti sér stað.

Neðarlega á fyrstu síðu samantektar stendur: Fjárfesting í stofnfjárbréfum er í eðli sínu áhættufjárfesting og eru fjárfestar hvattir til að kynna sér vel þá áhættu sem er samfara eignarhaldi á slíkum bréfum.  Ég held að fáir hafi gert slíkt.

MWM

Hér eru önnur skrif varðandi Sparisjóð Svarfdæla og Exista á svipuðum nótum, SpKef var ekki sértækt dæmi varðandi  Exista og innbyggðri áhættu við að byggja efnahag nær eingöngu á slíkum hlutabréfum - http://mixa.blog.is/blog/mixa/entry/896746/

Fyrir þá sem hafa áhuga þá er hér slóð að skýrslu um Exista sem fjallað er um í þessari grein. Ég mæli meðal annars með síður 3-8 þar sem að greinarhöfundar fá út virði félagsins með því að "changing the current market value to potential market value, using Kaupthing´s or mean consensus estimates".  Þetta er verðugt kennsluefni fyrir framtíðarbekki í sögu fjármálafræðinnar.  Þróun eigin fjár hlutfall félagsins sést á síðu 12. Titillinn Right place, waiting for the right time er áhugaverður - http://www.slideshare.net/marmixa/exista-right-place-waiting-for-the-right-time

Verðtryggð óverðtryggð lán

Einn af þeim ókostum sem gjarnan eru nefndir varðandi verðtryggð lán er að vextirnir séu aðeins greiddir niður en við bætist verðbólguálagið ofan á lánin.  Þetta gerir það að verkum að lengi vel er lítið greitt af lánunum og þau hækka jafnvel í krónum talið (þetta fer eftir tegund láns og hversu fljótt það er greitt niður).  Svarið við þessu er (eða var) óverðtryggð lán.  Almennt greiðir fólk vaxtagreiðslur strax af lánunum og síðan eru þau greidd smám saman niður (OK, það er hægt að setja óverðtryggð lán upp með jafngreiðslum, slíkt er þó almennt ekki gert).

Nú ber þó svo við að vextir á óverðtryggðum lánum eru að hækka vegna þess að Seðlabanki Íslands sér sig knúinn til að hækka vexti.  Af hverju telur Seðlabanki Íslands að það þurfi að hækka vexti?  Svarið er af því að verðbólgan er svo há.  Þetta eru reyndar ekki ný sannindi, nafnvaxtastig og verðbólga helst almennt í hendur, raunávöxtun breytist síður.  Til lengri tíma er munurinn á verðtryggðum og óverðtryggðum lánum lítill og raunar segir bæði sagan og fræðin að óverðtryggð lán veiti lántökum verri kjör en þeir fá á móti minni skell vegna óvissu um verðbólgu (jafnvel þetta á vart við á Íslandi því að óverðtryggð lán hér eru að mestu leyti breytileg, "föstu" vextirnir eru fastir í takmarkaðan tíma, aukning verðbólgu fer því fljótt í óverðtryggðan vaxtakostnað).

Vaxtaþak

Til að bregðast við þessari vaxtahækkun hefur Íslandsbanki ákveðið að bjóða viðskiptavinum sínum það sem bankinn kallar Vaxtagreiðsluþak.  Það er þannig að viðskiptavinir geta ákveðið að jafna út greiðslukostnað af lánum sínum ef vaxtastig í landinu hækkar.  Fari þeir til dæmis í 10% af 10M króna láni þá getur viðkomandi ákveðið að hann borgi "aðeins" 800.000 krónur í vaxtakostnað og velti hinum 200.000 krónum ofan á höfuðstólinn.

Það er fínt í sjálfu sér að bjóða viðskiptavinum sínum valmöguleika (þeir geta valið hvort þeir kjósi að taka þátt í þessu og hversu mikið þeir kjósa að greiða í vexti, þó að lágmarki 7,5% - í dæminu að ofan er til dæmis ekki hægt að greiða minna en 750.000 í vaxtakostnað og eru þá 250.000 af viðbótargjöldum ýtt á undan sér).  Þetta leiðir þó hugann að því hvort að ekki sé einfaldlega komin önnur og jafnvel verri útgáfa af verðtryggðum lánum.

Stór ókostur við verðtryggð lán er að þau veita stjórnvöldum lítið aðhald við að halda verðbólgu niðri, til dæmis með því að ráðast í stórframkvæmdir á uppgangstímum, veita bönkum lausan tauminn við að prenta peninga eða samþykkja launahækkanir sem fara óumflýjanlega út í verðlagið.  Slíkt kallar á hærra vaxtastig en fólk tekur lítið eftir slíku með verðtryggðu lánin því að afborgun lána breytist lítið og slæmar afleiðingar eru í raun ýtt á undan sér.  Þetta er aftur á móti kostur við óverðtryggðu lánin; fólk finnur rækilega fyrir hækkun vaxtastigs rétt eins og um væri að ræða hækkun á leigu húsnæðis (sem lán til húsnæðiskaupa eru í óbeinum skilningi).

Því tel ég þetta Vaxtaþak Íslandsbanka vera afleita hugmynd.  Furða ég mig á því að allir bankarnir hafi  einfaldlega ekki boðið einungis uppá blöndu af verðtryggðum og óverðtryggðum lánum.  Sjálfur tel ég að aðeins ætti að vera í boði blanda af verðtryggðum og óverðtryggðum lánum í ákveðnum hlutföllum eins og til dæmis 30/70%, 50/50% og 70/30%.  Þannig getur viðskiptavinur ákveðið hversu næmur lán hans eru gagnvart vaxtastigi í landinu, sem getur bæði hækkað og lækkað.

Plástur, ekki lausn

Einhverra hluta vegna virðast allir bankar samþykkja forn sannindi að réttast sé að dreifa áhættu þegar kemur að fjárfestingum fólks en þegar kemur að lántökum fólks virðist slíkt ekki vera fyrir hendi.  Í stað þess er gripið til meðala sem minnka sársaukann en taka ekki á vandanum.

MWM

ps. hér er hlekkur að viðtali í Speglinum 12.6 varðandi þetta mál - www.ruv.is/frett/spegillinn/blondud-lan

 

Mismunandi kjör húsnæðislána

Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins (LSR) sendi tilkynningu frá sér í dag, 30.3.2012, um að sjóðurinn hafi lækkað vaxtakjör til sjóðfélaga.  Fastir vextir lækka úr 4,4% niður í 3,9% og breytilegir vextir lækka úr 3,9% niður í 3,6%.  Þetta virðist vera jákvætt skref.

Þessi kjör eru hins vegar langt frá því að vera ásættanleg.  Lífeyrissjóður Verzlunarmanna (LIVE) býður sínum sjóðsfélögum vaxtakjör sem eru hin sömu fyrir fasta vexti en breytilegir vextir eru aðeins 2,88%.  Á heimasíðu sjóðsins stendur að miðað sé við nýlega meðalávöxtunarkröfu 30 ára íbúðabréfa.  

Svipað viðmið stóð á heimasíðu LSR í nokkur ár.  Nú virðist sjóðurinn hafa breytt þessum viðmiðum enda álagið nú á vaxtakjörum sjóðsfélaga miðað við meðalvexti 3 íbúðabréfaflokka nýlega í kringum 1,5%! Þetta vekur upp þá spurningu hvort sjóðir séu bundnir af yfirlýsingum sem þeir birta á heimasíðum sínum þegar að þeir veita slík lán.  

Þessi munur á lánskjörum gerir það að verkum að fjölskylda með 30 milljóna króna breytilegt húsnæðislán hjá LSR greiðir rúmlega 210 þúsund meira árlega í vaxtakostnað en fjölskylda með sambærilegt lán hjá LIVE.

MWM