Orkuveita Reykjavíkur - kennsluefni

Svört skýrsla um Orkuveitu Reykjavíkur ætti ekki að koma mörgum á óvart.  Ein jákvæð hlið að málinu, kannski ekki alveg glóbjört, er að gjörðir stjórnar og framkvæmdastjórnar fyrirtækisins í nokkur ár er frábært kennsluefni í fjármálafræðum, sérstaklega varðandi fjármögnun fyrirtækja.  Nánast allt það sem ekki á að gera er gert á þessum árum.  Að neðan er hópverkefni sem ég útbjó og hef notað í 2 bekkjum sem ég hef kennt.

Hópverkefni

"Dagsetningin er vor 2004.  Þið eruð beðin um að greina stöðu OR, en hlekkur að ársskýrslu fyrirtækisins er að neðan.  Það á hugsanlega að selja fyrirtækið en ef ekki þá verður líklegast farið í skuldabréfaútboð á haustmánuðum.  Þar sem þið eruð fjármálafræðingarnir þá eru engar sérstakar spurningar lagðar fram.  Þið þurfið að meta stöðuna sjálfsstætt.  Manneskjan sem fer fram á úttektina hefur hins vegar gífurlegt álit á kennslunni í MWM háskólanum; því þarf hópurinn að vera með það á hreinu að allir stærðir, hlutföll, tækifæri og takmarkanir sem tengjast fjármálum og fjallað er um í tímum séu í greiningunni.  Einnig er vitað að svipaðar beiðnir hafa verið hentar í ruslið sem eru fullar af uppfyllingar texta – það þarf að koma öllum upplýsingum á framfæri með skipulögðum hætti.

http://www.or.is/media/PDF/%C3%81rssk%C3%BDrsla%202003.pdf

Dagsetningin er vor 2011.  Sama beiðni og sú sem lýst er að ofan kemur aftur.  Nú þarf þó einnig að greina hvað hafi gerst í millitíðinni og benda á jákvæð og neikvæð atriði.  Einnig þarf að koma fram í úttekt tillaga um stefnu í fjármálum.  Ofangreindur samanburður á milli tímabila og tillaga um stefnu í fjármálum þarf hópurinn að fjalla um í upphafi síðasta tíma áfangans.  Sú framsetning má ekki vera undir 10 mínútum en ekki meira en 15 mínútur.  Hver hópur sem fylgist með þarf að spyrja í það minnsta 2 spurningar hver í framhaldinu.  Mæting skiptir máli varðandi einkunn í síðasta tíma."

http://www.or.is/media/PDF/ORK_53492_Arsskyrsla_OR_2010.pdf

Meira um stuðmenn

Það er óhætt að segja að þetta námsefni hafi almennt stuðað fólk, sérstaklega þeirra sem búa í Reykjavík, enda sér það betur hversu miklu máli það skiptir að kunna undirstöðuatriði í fjármálum þegar kemur að rekstri fyrirtækja.  Þeim sem finnst þetta vera lítt áhugavert ættu líklegast ekki að skrá sig í námsskeið hjá mér því ég tel góðar líkur á því að ég noti þetta dæmi sem hópverkefni í nokkur ár í viðbót, það er einfaldlega mikil leit að jafn góðu efni um hvernig ekki eigi að stýra fjármálum fyrirtækis.  Ég stefni að því að skrifa bók um fjármál á enskri tungu og verður þetta dæmi örugglega hluti af henni.

Ég hef áður fjallað um málefni OR.  Meðal annars var viðtal við mig í Speglinum 3/2011 - Spegillinn_31032011.mp3

 Auk þess er kannski í dag ekki úr vegi að rifja upp skrif mín um OR 4/2010 sem eru endurbirt að neðan, þar sem meðal annars er vitnað í samantekt Morgunblaðsins um skuldsetningu OR (Morgunblaðið ætti að endurbirta þá vönduðu úttekt) og ótrúlegt viðtal sem blaðamaður Viðskiptablaðsins átti við þáverandi stjórnarformann OR (aftur, það viðtal ætti að vera endurbirt).  Stundum er sagt að ein mynd segi meira en þúsund orð; þetta viðtal segir síst minna en 600 síðna úttekt á OR.

MWM

Eitt af því áhugaverða við útlánabólu áranna 2003-2007 var hversu mikið sveitafélög og opinberar stofnanir juku skuldsetningu sína. Þetta gerðist á sama tíma og Seðlabanki Íslands hækkaði stöðugt stýrivexti - sígild skilaboð um að of mikil þensla væri að eiga sér stað í hagkerfinu.

Orkuveita Reykjavíkur (OR) er eitt dæmi. Í samantekt sem Ívar Páll Jónsson birti í Morgunblaðinu 19. nóvember 2009 sést að heildarfjárfestingar fyrirtækisins í varanlegum rekstrarfjármunum tímabilið 2002 til haustsins 2009 voru rúmlega 120 milljarðar. Á sama tímabili jókst hlutfallsleg aukning erlendra lána á milli ára gífurlega; erlendar lántökur OR voru um 165 milljarðar á tímabilinu miðað við gengi krónunnar 16. nóvember 2009. Efnahagsreikningur OR hefur meira en þrefaldast á aðeins 4 árum.

Stefna eða stefnuleysi

Í Viðskiptablaðinu birtist athyglisvert viðtal við Guðlaug Sverrisson, núverandi stjórnarmann OR, 7. janúar á þessu ári titlað 'Loksins ljóst hvert OR á að stefna'. Blaðamaður spyr hvort það hafi ekki verið ábyrgðarleysi af hálfu stjórnar að koma sér ekki saman um heildarstefnu fyrr en nú (augljóslega undrandi á því að hún hafi ekki legið fyrir þegar að ráðist var í allar fjárfestingar af hálfu félagsins). Guðlaugar skautar framhjá spurningunni og einblínir á hversu jákvætt það sé að búið sé að mynda stefnu (rétt er að geta þess að hann gerðist ekki stjórnarmaður fyrr en 2008).

Forstjóri OR, Hjörleifur Kvaran, tekur undir þau orð og bætir við að vilji hafi ríkt lengi meðal stjórnenda OR að fá skýra stefnu frá stjórn fyrirtækisins. Af þessu að dæma var ráðist í fjárfestingar á tímabilinu 2002-2009 sem nema tæplega 10% af vergri þjóðarframleiðslu Íslands án þess að skýr stefna lægi fyrir.

Klukkur hringja ding-a-ling

Í viðtalinu við Viðskiptablaðið er Guðlaugur spurður að því hvort að viðvörunarbjöllur hefðu ekki átt að klingja innan OR vegna fasteignaverkefna. Guðlaugur svarar því til að vissulega hafi þær verið klingjandi alls staðar, þetta var hins vegar bjölluhljómur sem enginn fór eftir.

Síðar bætir hann því við að það hafi verið hárrétt ákvörðun að taka erlend lán þrátt fyrir að 80% tekna fyrirtækisins væru í íslenskum krónum, "lánin í erlendri mynt höfðu þann skýra kost að vera miklu ódýrari en krónulánin". Hér er Guðlaugur ekki að vísa í vaxtaálag heldur einungis vaxtastig á milli landa. Hann hefur líklegast verið annars hugar þegar að hann nam hagfræði 101 því eitt af undirstöðuatriðum í sambandi við gjaldmiðla og vaxtastigs er að gjaldmiðlar eiga að styrkjast eða veikjast í samræmi við misvægi vaxta á milli landa. Það sem er hugsanlega ekki kennt en allir með reynslu á gjaldeyrismörkuðum (eiga að) vita er að slík þróun gerist almennt ekki með reglubundnum hætti, heldur frekar með skörpum sveiflum.

Lánshæfismat OR hefur á aðeins 3 árum fallið úr Aa2 niður í Ba1. Á venjulegu máli þýðir það að skuldabréf fyrirtækisins hafa fallið úr lánshæfisflokki sem aðeins stöndugustu fyrirtæki heims fá í ruslflokk þar sem líkur á greiðslufalli eru töluverðar. OR er orkufyrirtæki, efnahagslegt hrun Íslands skýrir ekki þessa þróun.

Buffett fræði

Warren Buffett leggur áherslu á að gera ráð fyrir 'eðlilegu' sjóðsstreymi framtíðar þegar hann vegur og metur fjárfestingar. Samkvæmt því hefði hann tekið íslenskan vaxtakostnað við áætlanir, ekki erlendar vaxtatölur í þeirri von að íslenska krónan héldist sterk, þó svo að slíkt væri í andstöðu við hagfræði 101 kenningar. Síðan gerir hann ráð fyrir eðlilegan endurnýjunarkostnað tækja og tóla (í stuttu máli, afskriftir). Samkvæmt tölum OR virðist reksturinn vart ná endum saman sé horft til þessara þátta. Hagnaður er svo slakur að það virðist vera sama hvaða hlutföll sé litið á, þau eru öll skelfileg. Hið sama á við um efnahagsreikninginn.

Nokkur atriði finnst mér þó athyglisverðust. Varanlegir rekstrarfjármunir eru 241 milljarðar. Það segir hins vegar ekki alla söguna því heildarverðmæti slíkra eigna er 384 milljarðar - búið er að afskrifa 143 milljarða. Heildartekjur OR voru ekki nema 26 milljarðar á síðasta ári. Tekjur sem hlutfall af eignum eru því í besta falli tæp 11%. Skuldir OR eru um 230 milljarðar, miðað við lánshæfismat fyrirtækisins fer líklegur framtíðar vaxtakostnaður OR hátt í sömu upphæð og heildartekjur þess eru í dag.

3 önnur atriði er vert að nefna. Eigið fé OR var í árslok 2005 48 milljarðar en er komið niður í 40 milljarða í dag. Eiginfjárhlutfall hefur á sama tíma farið úr því að vera vel yfir 50% yfir í að fara undir 15%. Það má ekki miklu muna núna að eigið fé fari niður fyrir núllið hjá fyrirtæki með einokunaraðstöðu í orkugeiranum. Tap síðasta árs var um 2,5 milljarðar, engu að síður leggur stjórn OR til að 800 milljónir verði greiddar í arð.

Enn meiri skuldsetning

Nýlega ákvað OR að skuldsetja sig enn frekar með skuldabréfaútboði upp á 10 milljarða króna. Það er umhugsunarefni að sjóðsstreymi frá öllum fyrri fjárfestingum dugi ekki til fyrir frekari fjárfestingar. Maður setur einnig spurningarmerki við enn frekari fjárfestingum eftir það sem á undan hefur gengið.

Lífeyrissjóðurinn Gildi ákvað að fjárfesta ekki í bréfunum, eða með öðrum orðum að lána OR frekari pening. Viðbrögð Guðlaugs voru að senda út tilkynningu þar sem m.a. kemur fram að það komi verulega á óvart að sá lífeyrissjóður, sem er undir forystu framkvæmdastjóra atvinnulífsins, skyldi ekki taka þátt í skuldabréfaútboði OR. Með því vinnur hann gegn hagsmunum félaga sinna og þjóðarinnar í heild.

Í ljósi afkomu og skuldsetningu OR undanfarinna ára væri áhugavert að sjá stefnu fyrirtækisins. Hugsanlega er hún á vef OR en þá er hún það vel grafin að ég finn hana ekki. Stefnan er m.ö.o. ekki sýnileg raunverulegum eigendum OR (íbúar Reykjavíkur, borgin á u.þ.b. 93% í félaginu) og getur því enn ekki talist vera skýr.

Kannski heyrðu stjórnarmenn OR ekki klingjandi viðvörunarbjöllur, og af þessu dæma hafa ekki gert það enn, en fjárfestingarstjórar lífeyrissjóðsins virðast þó gera það. Væri ég sjóðsfélagi væri ég ánægður með þeirra afstöðu.