Landsbankinn, Borgun og eignarhlutur ríkisins

Skýrsla sem Ríkisendurskoðun birti í vikunni sýnir að verkferlum innan Landsbankans var verulega ábótavant varðandi sölu hans á nokkrum eignum. Skýrslan, Eignasala Landsbankans hf. 2010-16, lítur yfir farinn veg á nokkrum sölum Landsbankans á þeim árum. Sumar eignir voru seldar á lágu verði og var Icelandic Group til dæmis selt árið 2010 á verði sem var hið sama og kaupendur seldu 12 af 31 dótturfélögum félagsins aðeins ári síðar. Það er hins vegar vert að benda á að á þeim tímapunkti voru einfaldlega fáir kaupendur til staðar, mikil vöntun var á fjármagni og eignir seldust á lágu verði, eins og fasteignamarkaðurinn á þeim árum til að mynda bar keim af.

Borgun

Slíkt fyrirkomulag hefði hins vegar ekki átt að vera lengur til staðar árið 2013 né seinna. Skýrslan er áfellisdómur á verklaginu við sölu bankans á 31,2% eignarhlut sínum í Borgun. Ekki er hægt að sjá að einhverjir verulegir viðskiptalegir annmarkar hafi legið fyrir á opnu söluferli í fyrirtækinu. Líklegt er að í slíku ferli hefði það komið fram að valréttur á sölu Visa Europe til handa Borgun væri til staðar. Í tilfelli Landsbankans þá vissi bankaráð að Valitor, sem bankinn var að selja um svipað leyti, ætti sölurétt á Visa Europe, en þó var ekki athugað (í það minnsta ekki með afgerandi hætti) hvort að slíkt ætti við um Borgun.

Ég fjallaði um þessi atriði í Speglinum í gær - http://ruv.is/sarpurinn/ras-1/spegillinn/20161122. Sagði ég að bankaráð Landsbankans hefði vitað af valrétti sem Borgun ætti rétt á í tengslum við Visa Europe sem næmi allt að 10 ma. króna. Hið rétta er að bankaráð Landsbankans vissi af valrétti Valitors vegna Visa Europe. Biðst ég afsökunar á þessu.

Hins vegar stendur það óhaggað sem orðrétt kemur fram í skýrslunni, að í tengslum við sölu á hluta Landsbankans í Valitor hafi verið ljóst að stjórnendum Landsbankans var vel kunnugt um valréttinn, að honum gætu fylgt talsverð verðmæti og að aðildar-félög Visa Europe fengju hluta þess hagnaðar í fyllingu tímans. Hvergi var hins vegar vikið að því að Borgun gæti einnig hagnast af valréttinum þótt félagið hefði verið aðildarfélag Visa Europe frá árinu 2010 (bls. 66).

Eignarhlutur ríkisins

Þessi umræða dregur á ný fram í dagsljósið umræðu um eignarhald ríkisins. Ekki er langt síðan að stjórnendateymi Landsbankans fór fram á að höfuðstöðvar bankans yrðu byggðar í miðbænum með ærnum kostnaði. Rök komu fram um að sá kostnaður kæmi til með að skila sér. Margir ráðamenn landsins lýstu yfir efasemdum við þessum áformum. Einnig hafa ráðamenn kvartað yfir háu vaxtastigi en lítið hefur gerst í þeim málum. Í greininni Landsbankinn - Sala fyrir Borgun sem ég skrifaði í byrjun þessa árs kom fram að ef ríkið seldi 66% hlut í bankanum en ætti áfram 34% hlut væru öfl innan bankans sem hefðu arðsemissjónarmið að leiðarljósi. Tel ég að slík rök ættu einnig við í þessu máli, þar sem að stjórn bankans hefði lagt meiri áherslu á að gæta fjármuna eigenda sinna.

Einn af lærdómunum af skýrslu Ríkisendurskoðun er því að mínu mati að umboðsvandi á sér stað þegar að ríkið er eini eigandi Landsbankans (það á reyndar einnig við um Íslandsbanka). Blandað eignarhald hefur gefist vel, til að mynda í Noregi, og ættu Íslendingar að leita í þá smiðju varðandi eignarhald íslensku bankanna á næstu árum.

MWM

 

 

Hinn ómögulegi þríhyrningur og stýrivextir

Stundum er vísað til kenninga um verðbréfamarkaði með orðunum „þegar þú hefur fundið lykilinn að verðbréfamörkuðum, þá er skipt um skrár“. Kenningum um verðbréfamarkaði og efnahagsmál er ætlað að veita innsýn í hvernig þau virka og þannig átta sig betur á hvaða stefnur og aðgerðir eru æskilegar þegar kemur að efnahagsmálum. Ein slík kenning snýr að hinum ómögulega þríhyrning (e. The impossible trinity).

Að velja og hafna

Kenningin um hinn ómögulega þríhyrning vaxta- og gjaldeyrismála hefur undanfarna áratugi fest sig í sessi hjá hagfræðingum. Samkvæmt kenningunni þurfa ríkisstjórnir á öllum stundum að velja og hafna með tilliti til þessa þríhyrnings. Val ríkisstjórna stendur á milli:

1. Frjáls flæðis fjármagns
2. Beintengingu á gengi gjaldmiðils
3. Sjálfstæðrar vaxtastefnu

Allir ofangreindir liðir þykja almennt vera æskilegir og eru taldir auka stöðugleika í efnahagsmálum. Samkvæmt hinum ómögulega þríhyrningi hafa þjóðir hins vegar einungis val um tvo af þessum þremur ofangreindum liðum.

Ómögulegi þríhyrningurinn

Ástæðuna fyrir því að talið er að valið standi einungis um tvo þætti má setja upp með eftirfarandi hætti. Ríki getur haft:

1. 1. Frjálst flæði fjármagns og beintengingu á gjaldmiðli sínum en getur þá ekki haft sjálfstæða vaxtastefnu.
   2. Beintengingu á gengi gjaldmiðils og sjálfstæða vaxtastefnu en getur þá ekki leyft frjálst flæði gjaldeyris.
   3. Sjálfstæða vaxtastefnu og frjálst flæði gjaldeyris en getur þá ekki haft beintengingu á gjaldmiðli sínum.

Tökum dæmi um ríkisstjórn sem vill beintengja gjaldmiðil sinn við ákveðna mynt eins og evruna (gæti alveg verið annar gjaldmiðill eða karfa mynta) og einnig hafa frjálst flæði fjármagns. Ef seðlabanki þess ríkis hefur stýrivexti hærri en í evrulöndum flæðir erlent fjármagn inn í landið og eykur eftirspurn eftir innlenda gjaldmiðlinum. Á endanum þyrfti að afnema beintenginguna vegna þessa misvægis á framboði og eftirspurn eftir gjaldmiðli.

Ef innlendir stýrivextir eru lægri en á evrusvæðinu flæðir innlent fjármagn út úr landinu því að innlendir fjárfestar myndu vilja selja innlendar eignir með lægri vöxtum og fjárfesta erlendis þar sem vextir eru hærri. Með frjálsu flæði fjármagns flæðir það til evrusvæðis. Innlendi seðlabankinn gæti selt hluta af gjaldeyrisforðanum til þess að stemma stigu við þessari þróun en þegar að hann er þurrausinn þá er afleiðingin sú að beintengin gefur eftir og innlendi gjaldmiðillinn minnkar í virði.

 

Ómögulegi þríhyrningurinn þegar búið er að velja beintengingu gjaldeyris og frjálst flæði fjármagns

Fortíð þríhyrningsins

Þessi kenning vakti lengi vel litla athygli. Hún er gjarnan kennd við fræðilegar greinar eftir Robert Mundell og Marcus Fleming sem birtar voru snemma á sjöunda áratug síðustu aldar. Á þeim tímapunkti voru flestar helstu vestrænar þjóðir heims með gjaldmiðil sinn beintengdan við bandaríska dollarann, sem var beintengdur gullfætinum, og hafði slíkt verið við lýði síðan 1944 í tengslum við Bretton Woods samkomulagið. Árið 1971 ákváðu Bandaríkjamenn að afnema þessa beintengingu og molnaði hún fljótlega í framhaldinu hjá flestum þjóðum. Mikið flökt á gjaldeyrismörkuðum varð til þess að menn fóru að veita kenningu Mundell og Fleming meiri athygli.

Til eru nokkur dæmi um það að þjóðir hafi reynt að hafa allar þessar breytur, þ.e. leyft öll þrjú atriðin innan sinnar efnhagsstefnu. Slíkt hefur oftast reynst vel í ákveðinn tíma en síðan endað með ósköpum. Þekkt dæmi í sögunni eru Asíuríkin árin 1997-1998 og Argentína 2001-2002 þegar að fjármálakerfi þeirra hrundu. Ef horft er aðeins nær Íslandi þá hafa sumir fræðimenn haldið því fram að bankakreppan í Finnlandi og Svíþjóð í upphafi tíunda áratugarins hefði aldrei getað orðið jafn víðtæk ef ríkisstjórnir beggja landa hefðu ekki haldið svo stöðugt í beintengingu gjaldeyris á sama tíma og vaxtastig var sjálfstætt og frjálst flæði fjármagns á milli landa var farið að aukast.

Að lokum er kannski allt í lagi að rifja upp að árin fyrir 2008 jókst frjálst flæði til og frá Íslandi og vaxtastig hækkaði stöðugt. Svipað og gerðist í Asíu árin fyrir kreppuna 1997-1998 þá styrktist ISK mikið þegar að erlent fjármagn streymdi til Íslands en þegar að fjármagnsflóttinn byrjaði fyrir alvöru haustið 2008 veiktist ISK gríðarlega með afleiðingum sem óþarfi er að rifja upp. Þetta er kennslubókardæmi um hættur frjáls flæðis gjaldeyris sem fjallað er til dæmis um í nýjustu útgáfu bókar Kindlebergers & Alibers, Manias, Panics, and Crashes. 

Staðan á Íslandi í dag og á morgun

Frjálst flæði fjármagns:

Gjaldeyrishöft tóku gildi á Íslandi árið 1930. Þau voru afnumin árið 1995 einungis til að vera aftur sett strax á í kjölfar hrunsins árið 2008. Höftin voru nánast algjör. Snemma árs 2007 gat einstaklingur fengið húsnæðislán fyrir tugi milljóna ISK með lítilli fyrirhöfn. Ég þekki frá fyrstu hendi dæmi um að einstaklingi var hafnað um erlendan gjaldeyri sem svaraði til fimm þúsund ISK haustið 2008. Síðan þá hafa höftin smám saman verið að losna. Næstkomandi áramót verða þau afnumin því marki að flestir einstaklingar verða þeirra ekki varir. Það er ekki þar með sagt að frjálsu flæði fjármagns hafi að fullu leyti verið komið á - http://www.visir.is/losun-hafta,-ekki-afnam/article/2016161108850 .

Seðlabankinn hefur heimildir til þess að setja bindiskyldu á fjárfestingu erlendra aðila. Fari erlent fjármagn að streyma til landsins af miklum þunga, sem gæti hæglega farið aftur úr landi með tilheyrandi látum, getur seðlabankinn haldið eftir það stórum hluta fjármagnsins á lágum vöxtum að ólíklegt er að erlendir fjárfestar, sem ekki er hægt að líta á sem langtímafjárfesta, sjái hag sínum borgið með því að fjárfesta á Íslandi.

Með þessu er verið að draga úr möguleikum á því að sú saga endurtaki sig að fjármagn streymi til landsins og kyndi undir þenslu og óstöðugleika aðeins til að hverfa þaðan eins og hendi sé veifað við fyrstu merki um niðursveiflu eins og gerðist í ofangreindum dæmum á Íslandi, í Asíu og Argentínu.

Það má því segja að hér sé frjálst flæði fjármagns að myndast en þó ekki að öllu leyti. Það er með öðrum orðum búið að loka einum hluta þríhyrningsins að einhverju leyti.

Beintenging gjaldmiðils:

Íslenska krónan er ekki beintengd neinni mynt í dag. Um tíma eftir hrun var engu líkara en að gengi ISK væri stýrt af Seðlabankanum en í dag eru ferðamenn farnir að hafa gríðarleg áhrif á gjaldeyrisforða þjóðarinnar. Væri Seðlabankinn ekki að kaupa gjaldeyri í jafn kröftugum mæli og hann hefur gert undanfarin misseri væri ISK orðinn töluvert sterkari gagnvart öðrum gjaldmiðlum.

Þrátt fyrir uppkaup seðlabankans er gengi krónunnar komið í 2007 hæðir eins og grein mín 2007 ISK - http://www.mbl.is/vidskipti/pistlar/marmixa/2183650/ - bendir á. Innfluttar vörur og verslunarferðir í útlöndum eru orðnar það ódýrar að hið lága verð getur leitt til þenslu í kaupum landsmanna á erlendum vörum. Þetta gæti virst vera eins og leiðindahjal hagfræðings (eða fjármálafræðings) en sagan um ástandið í aðdraganda hrunsins þegar Íslendingar fóru framúr sér í neyslu ætti að vera öllum ofarlega í minni.

Innlendar greiningardeildir hafa verið duglegar að benda á svipaðar staðreyndir undanfarið. Flestar gera þær ráð fyrir að einkaneysla aukist mikið á næstu misserum. Má segja að það sé ef til vill farið að fenna í spor neikvæðu áhrifanna í kjölfar hrunsins hjá mörgum og því sé hætta á of mikillri einkaneyslu í umhverfi lítils atvinnuleysis og ódýrra erlendra vara. Flestar greiningardeildir eru einnig á þeirri skoðun að núverandi gengi krónunnar til lengri tíma sé of sterkt þó að erfitt sé að henda reiður á slíku, því erfitt er að áætla hvert jafnvægisgengi gjaldmiðils ætti að vera. Í því tilliti má benda á að ferðamannastraumurinn og aukin veiði makríls brengla myndina að einhverju leyti.

Það eru því góð rök fyrir hendi um að þetta sé rétti tíminn, ef einhvern tíma eigi að beintengja íslensku krónuna við aðra mynt (eða myntkörfu). Veikist ISK mikið á nýjan leik - til dæmis ef að ferðaþjónustugeirinn myndi óvænt dragast saman - myndi það leiða til hækkunar á erlendum vörum sem færi út í verðlag og ylli þeim sem skulda verðtryggð lán búsefjum á nýjan leik. Styrkist ISK enn frekar er hætt við að sama ástand myndist og átti sér stað haustið 2008 þegar mikil styrking ISK gekk til baka og gott betur sem leiddi til þess að verðtryggð lán stökkbreyttust og eigið fé margra í húsnæði sínu gufaði upp. Ef eitthvað er þá þyrfti hugsanlega að beintengja ISK á aðeins veikari grunni en núverandi gjaldmiðlagengi.

Þegar þessar línur eru skrifaðar hefur Viðreisn dustað rykið af hugmyndum um stofnun myntráðs sem hefði það hlutverk að stýra beintengingu ISK við aðra mynt.  Hvort sem Viðreisn verður í meirihluta næstu ríkisstjórnar eða ekki, er líklegt að einhvers konar útgáfa af þeirri tillögu verði að veruleika á næstu misserum.

Aðstæður í dag eru kjörnar til þess. Gjaldeyrisforði Íslands, sem er nauðsynlegur til að tryggja trúverðugleika myntráðs, er orðinn myndarlegur og nálgast nú óðfluga 40% af vergri landsframleiðslu landsins. ISK er eins og áður hefur verið sagt sterk gagnvart öðrum gjaldmiðlum og þyrfti myntráðið, ef eitthvað er, að miða beintengingu við lægra gengi. Meiri stöðugleiki fylgir slíkri beintengingu að mörgu leyti en því fylgja auðvitað líka gallar en ég fer ekki út í þá sálma hér.

Ef myntráð yrði stofnað sem stýrði beintengingu ISK við aðra mynt(ir), hugsanlega með einhverjum vikmörkum, þá væri komin upp sú staða á Íslandi að hér væri frjálst flæði fjármagns við lýði að ákveðnu leyti og einnig beintenging ISK (eða því sem næst) við annan gjaldmiðil (eða körfu gjaldmiðla). Sjálfstæð vaxtastefna samkvæmt hinum ómögulega þríhyrning væri því ekki lengur í boði.

Vaxtastefna:

Búið er að rita mikið um ágæti vaxtastefnu Seðlabanka Íslands undanfarin ár og hef ég sjálfur öðru hvoru freistast til að taka þátt í þeirri umræðu. Aðalmarkmið vaxtastefnunnar á Íslandi hefur síðustu 15 ár verið að viðhalda stöðugleika á verðbólgu. Lengi vel var slík stefna allsráðandi í hinum vestræna heimi. Hin síðari ár hefur sjónum verið frekar beint að efnahagslífinu og hafa þær raddir hækkað að einblína eigi jafnvel á verðbréfamarkaði, það er að koma í veg fyrir verðbólur.

Ljóst er hins vegar að ef leyfa á frjálst fjárflæði á milli landa, jafnvel með þeim reglum sem Seðlabankinn hefur til umráða varðandi bindiskyldu, og takmarka flot ISK gagnvart öðrum gjaldmiðlum, þá gengur ekki að vaxtastefna Íslands sé jafn sjálfstæð og hún er núna, og þegar ég segi sjálfstæð þá á ég við hinn mikla vaxtamun sem nú ríkir.

Stýrivextir flestra vestrænna ríkja eru í kringum eitt prósent og eru þeir raunar undir einu prósenti bæði á evrusvæðinu og í Bandaríkjunum. Stýrivextir á Íslandi eru í dag 5,25%. Raunstýrivextir, það er vaxtastig umfram núverandi verðbólgu sem samkvæmt síðustu mælingu er 1,8%, eru því í kringum 3,4%. Verðbólga í Bandaríkjunum í dag er í kringum 1,5% og stýrivextir eru 1,00%, sem þýðir að raunstýrivextir þar eru neikvæðir, en á evrusvæðinu eru raunstýrivextir hér um bil á núllinu, en þó einnig neikvæðir.

Miðað við þessa viðmiðun eru raunstýrivextir hérlendis í kringum 3,5% hærri en í nágrannaríkjum okkar. Það er ákveðin einföldun að segja að þeir séu 3,5% of háir hérlendis því aðstæður erlendis eru þess eðlis að vaxtastig þar er í sögulegum lægðum. Jafnvægisvextir eru almennt sagðir vera í kringum verðbólgustig ásamt aukningu í framleiðslu. Skýrir það að hluta til af hverju vaxtastig í flestum ríkjum hefur lækkað undanfarin ár, bæði verðbólga og framleiðsluaukning hafa dalað verulega.

Sé litið til sögulegs álags stýrivaxta á verðbólgu þá hefur álagið verið í kringum 0,9% í Bandaríkjunum síðstu 30 ár. Samkvæmt því ættu stýrivextir hérlendis að vera í kringum 2,7% eða rúmlega 2,5 lægri en þeir eru nú. Sjálfur tel ég að stýrivextir ættu að vera á þessum slóðum miðað við núverandi verðbólgu.

Samantekt

Sjaldan hefur verið meiri ástæða til að beintengja ISK (að fullu eða að hluta til) en í dag. Auk þess skilar afnám hafta, að mestu leyti, miklum ábata fyrir íslenskt efnahagslíf. Segja má að ofangreindir þættir dekki einn og hálfan hluta af þeim tveimur sem leyfilegir eru innan hins ómögulega þríhyrnings. Sjálfstæð vaxtastefna er þá, hins vegar ekki lengur í boði. Það er ekki þar með sagt að vaxtastig hérlendis þurfi nauðsynlega að vera nákvæmlega það sama og erlendis en það þarf að taka mið af erlendu vaxtastigi. Slíkt kallar á lækkun vaxta næstu misseri. Ég efast um að það fari strax niður í 2,7% eða á þær slóðir en nái tillögur Viðreisnar í gegn varðandi tel ég það vera einungis tímaspursmál hvenær slíkt gerist.

Sé vilji hjá Íslendingum til að lækka vaxtakostnað yfir höfuð þá er slíkt tækifæri nú fyrir hendi. Það hefur þó í för með sér að Íslendingar verða að fórna sjálfstæði í vaxtastefnu sinni að stórum hluta. Þar sem frjálst flæði fjármagns er ekki alveg fyrir hendi þá væri ekki nauðsynlegt að vaxtastig yrði nákvæmlega hið sama hér og annars staðar en sá mikli vaxtamunur sem nú ríkir getur aldrei gengið til lengdar, nema þá að sætta sig við áframhaldandi sveiflur ISK, eitthvað sem fáir geta kvittað undir.

MWM

ps. Ég fjalla um þetta efni og öðru því tengt á morgun, þriðjudag, í HR klukkan 8.30. Sjá nánar hérna: http://www.ru.is/haskolinn/vidburdir/current-trends-in-finance

 

 

Íslensk ríkisbréf - samanburður við sambærileg erlend skuldabréf

Sumarið 2015 voru fyrstu áþreifanlegu skrefin tekin að losun fjármagnshafta á Íslandi þegar aðgerðaráætlun til losunar fjármagnshafta var kynnt þann 8. júní. Slitabúum fallinna fjármálastofnana, aðallega þremur stærstu íslensku bönkunum, voru settir afarkostir, sem meðal annars komu í veg fyrir að gjaldeyrir kæmi til með að flæða út úr landinu samhliða afnámi hafta, sem myndi veikja íslensku krónuna í ákveðin tíma, sem gerir innfluttar vöru í íslenskum krónum talið dýrari og myndi því leiða til verðbólgu og hækkunar  höfuðstóls verðtryggðra húsnæðislána hjá landsmönnum. Áhrif vegna losun gjaldeyrishafta eru nú þegar mikil og eiga að mínu mati enn eftir að verða víðtæk í íslensku efnahagslífi á næstu árum.

Vorið 2015 fram til dagsins í dag

Fyrir rúmlega ári síðan, sumarið 2015, skrifaði ég samantekt á áhrifum afnáms fjármagnshafta á íslenskan verðbréfamarkað í Frjálsa verslun þar sem að ég spáði fyrir um framvindu mála í tengslum við afnám gjaldeyrishafta. Spáði ég þar til að mynda að vaxtastig á Íslandi kæmi til með að hækka næstu misseri vegna ótta seðlabankans um verðbólguhorfur, sérstaklega í tengslum við launaskrið. Hins vegar var langtímaspáin sú að samhliða auknu fjármagni sem kæmi til með að streyma inn til landsins og bætts lánshæfismats Íslands þá kæmi vaxtastig á Íslandi smám saman að lækka. 

Þessir spádómar sumarið 2015 hafa að mestu leyti ræst. Seðlabankinn hækkaði stýrivexti haustið 2015 (sú hækkun kom flestum á óvart) og erlendir fjárfestar hafa verið meðal helstu kaupendum ríkisbréfa síðan þá. Seðlabankinn var mikið gagnrýndur fyrir þessar vaxtahækkanir og má segja að hann hafi dregið í land með því að lækka nýverið stýrivexti á nýjan leik. Hins vegar hafa laun hækkað mikið og jafnvel meira á landsvísu en 10%. Eins og komið hefur fram í yfirlýsingum Seðlabankans þá hafa erlend skilyrði eins og lágt olíuverð og styrking krónunnar með auknum þunga ferðamanna hins vegar ollið því að þó svo að laun hafi hækkað mikið þá hafa þær hækkanir ekki skilað sér í verðlaginu. Ekki má gleyma að stór hluti launahækanna hefur verið í formi aukins framlags í lífeyrissjóð. Með öðrum orðum, launahækkanir fara ekki beint í neyslu í dag heldur mynda þær stöðugri grunn að bættum lífskjörum síðar á æviskeiðinu.

Nú, þegar höft eru í þann mund að verða af mestu minningin ein, fara áhrif slíkra þátta að skipta minna máli. Verðbólga virðist haldast lág með styrkri krónu, að stórum hluta til vegna þess hversu lánshæfismat Íslands er orðið gott,  og hefur verðbólguþátturinn í verðlagningu ríkisbréfa lækkað verulega. Vaxtastig á Íslandi hefur því verið að lækka. Ávöxtunarkrafa ríkisbréfa á gjalddaga 2031 er til dæmis núna rúmlega 2% lægri en hún var vorið 2015.

Rennt var nýlega yfir þá spádóma í nýlegu blaði Frjálsrar Verslunar, Funheitir sprotar.

Þar kemur fram sú skoðun mín að ávöxtunarkrafa íslenskra skuldabréfa eigi eftir að lækka enn frekar. Ein af þeim rökum er að hún fari að svipa meira til ávöxtunarkröfu erlendra bréfa. Þetta á sérstaklega við um skuldabréf ríkja með aðeins slakara lánshæfismat en Ísland.

Lánshæfismat og önnur ríki

Nýlega hækkaði Moody´s lánshæfismat Íslands í A3, sem er mikil hækkun á lánshæfismati Íslands og hefur það ekki verið hærra síðan fyrir hrun. Er það nú hið sama og í Lettlandi. Ávöxtunin sem fæst af lettneskum ríkisskuldabréfum til 10 ára er rétt rúmlega 0,5% en hjá íslenskum skuldabréfum er hún 5,3%. Ávöxtunin á portúgölskum ríkisbréfum er 3,0% á ári, en lánshæfi Portúgals er einungis BB, sem er ruslflokkur, þannig að ávöxtunarkrafa íslenskra ríkisskuldabréfa í alþjóðlegum samanburði er lág. Jafnvel ef tekið væri tillit til hugsanlegrar verðbólgu, en hún er afar lág á þessum samanburðarsvæðum sem nefnd eru í þessu sambandi, þá er ávöxtunarkrafan hérlendis há þar sem að raunvextir eru í kringum 3% en hún er einfaldlega ekki fyrir hendi í flestum öðrum ríkjum þar sem að lánshæfiseinkunn ríkja er ásættanleg.

Þetta skýrir vel af hverju erlendir fjárfestar hafa í auknum mæli farið að fjárfesta í íslenskum ríkisskuldabréfum undanfarin misseri. Með enn frekari liðkun á afnámi hafta er líklegt að erlendir fjárfestar auki enn frekar fjárfestingar sínar í íslenskum skuldabréfum. Það innstreymi á gjaldeyri, auk alls þess gjaldeyris sem nú kemur til Íslands í gegnum ferðamenn sem veitir Seðlabankanum aukið rými til að greiða niður erlendar skuldir, styrkir efnahag Íslands og einnig íslensku krónuna, sem dregur úr verðbólgu og því einnig því verðbólguálagi sem er falið í óverðtryggðum skuldabréfum. Ekki er hægt annað en að gera ráð fyrir að afnám hafta auki enn frekar á eftirspurn skuldabréfa með samsvarandi lækkun ávöxtunarkröfunnar.

MWM

2007 ISK

Hið merka ár 2007 fór ég ásamt fjölskyldu minni í ferðalag til Svíþjóðar. Þar dvöldum við í góðu yfirlæti á Skáni, sem er í suðurhluta landsins, og tók það okkur aðeins um klukkutíma að keyra til Kaupmannahafnar, sem við gerðum tvisvar sinnum í ferðinni. Eins og flestir ferðamenn þá röltum við um á Strikinu og fengum okkur þar veitingar. Almennt er ég sparsamur í svona ferðum en ekki þá. Farið var á skemmtilegan stað sem er líklegast á dýrasta punkti Danmerkur, Cafe Norden, með útsýni á torginu og við hliðina á Illum á Köbmagergade.

Veitingarnar á staðnum eru mjög góðar og staðsetningin er frábær. Verðin á staðnum endurspegla þennan raunveruleika. Sambærilegir staðir hvað varðar gæði matar og íburðar í Danmörku eru töluvert ódýrari. Engu að síður töldum við hjónin þetta vera það ódýrt, í íslenskum krónum talið, að við fórum þangað í bæði skiptin sem við heimsóttum Kaupmannahöfn þetta árið.

 

Við vorum ekki einu Íslendingarnir á sama máli. Önnur hver manneskja á staðnum talaði íslensku og var hlutfall Íslendinga á staðnum sjálfsagt hærra en hlutfall Íslendinga í dag á flestum veitingastöðum í miðbæ Reykjavíkur. Því má við bæta að við komum þangað aftur árið eftir þegar að íslenska krónan hafði veikst um 40% og voru þá talsvert færri Íslendingar á svæðinu og við takmörkuðum komu okkar við eitt skipti. Árið 2010 kíktum við aftur inn, í orðsins fyllstu merkingu, því við slepptum veitingum og löbbuðum út aftur eftir að hafa litið á matseðilinn og umreiknað hann í íslenskum krónum. Við vorum vart ein á báti í þeim efnum því þá heyrðist ekki lengur stakt orð á íslensku innan staðarins.

Þróun ISK gagnvart DKK

Ein dönsk króna kostaði í ársbyrjun 2007 12,2 íslenskar krónur (samkvæmt miðgengi Seðlabanka Íslands). Í 2007 stemningunni sumarið 2007 kostaði dönsk króna einungis 11,2 krónur og Cafe Norden fylltist af Íslendingum. Óveðursský voru á lofti sumarið 2008 þegar að danska krónan kostaði orðið rúmlega 16 íslenskar krónur og sumarið 2009 kostaði danska krónan orðið um það bil 24 íslenskar krónur.

Sé verðbólga í Danmörku tekin með í dæminu, það er hversu margar íslenskar krónur þurfi til að kaupa hverja einingu að meðaltali í Danmörku, þá kostaði hver eining á vöru og þjónustu orðið í dönskum krónum talið í kringum 26 íslenskar krónur (samkvæmt tölum frá Hagstofu Danmerkur) og líklega hafa viðskipti hjá Cafe Norden dregist hressilega saman miðað við veltuna árið 2007. 

Síðan þá hefur íslenska krónan smám saman styrkst gagnvart dönsku krónunni og kostar hver dönsk króna í dag tæplega 17 íslenskar krónur. Sé tekið tillit til verðbólgu í Danmörku þá kostar hver dönsk króna miðað við ársbyrjun 2007 rétt rúmlega 20 íslenskar krónur.

ISK 2007

Fyrir Íslendinga segir ofangreind þróun þó aðeins hálfa söguna. Launavísitalan á Íslandi var samkvæmt tölum Hagstofunnar 311,5 í ársbyrjun 2007. Í dag er hún komin í 586,7 sem þýðir að laun að meðaltali hafa hækkað um tæplega 90% á tímabilinu.

Segja má því að íslenska krónan sé komin í 2007 gírinn. Ég hef ekki komið nýlega til Danmerkur en næst þegar ég fer verður freistandi að fá sér eitthvað á snæða á Cafe Norden. Þá geri ég áreiðanlega smá könnun á því hvort ég heyri jafn margar raddir á íslensku þar og ég heyrði sumarið 2007.

MWM

 

ps. Fleiri eru að hugsa um stöðu íslensku krónunnar á svipuðum nótum. Á meðan að þessi grein var í prófarkalestri birti Arion banki skýrslu sem fjallar einnig um aukin kaupmátt hérlendis samhliða styrkingu krónunnar. Dregur skýrslan vel saman núverandi stöðu þegar að erlendur gjaldeyrir, að stórum hluta til vegna fjölgun ferðamanna til Íslands, flæðir til landsins í svo miklu magni að Seðlabanki Íslands hefur vart undan við að greiða niður erlendar skuldir. Hana er hægt að nálgast hérna: - https://www.arionbanki.is/library/Skrar/Netpostur/Greiningardeild/Tenglar/Hagsp%C3%A1-Hversu%20sterk%20getur%20kr%C3%B3nan%20or%C3%B0i%C3%B0.pdf - Ég veit einnig af tveimur öðrum dæmum úr fjármálastofnunum í síðustu viku þar sem að fólk var að velta fyrir sér svipuð málefni.

Frakkar hafa einnig áhuga á þeirri þróun sem er að eiga sér stað samhliða auknum ferðamannastraumi. Hér er grein sem var að birtast í Le Monde þar sem meðal annars er vitnað í mig: - http://www.lemonde.fr/economie/article/2016/10/28/inquietudes-et-euphorie-dans-l-islande-d-apres-crise_5021855_3234.html -